Τετάρτη 23 Οκτωβρίου 2013

Νίκος Καζαντζάκης - Κωνσταντίνος Παλαιολόγος

Δείτε όλα τα θεατρικκά έργα του Νίκου Καζαντζάκη εδώ.

«Γράφτηκε για πρώτη φορά το 1944 και σε δεύτερη γραφή το 1949. Η τελική, τρίτη, γραφή του έγινε σε δεκατρισύλλαβο στίχο το Μάρτη 1951. Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Νέα Εστία" το 1953 με υπότιτλο "ο εθνικός θρύλος της Αλώσεως" κι έγινε όπερα απ' το Μανόλη Καλομοίρη. Παίχτηκε απ' την Εθνική Λυρική Σκηνή στο Ωδείο Ηρώδου τού Αττικού στις 16 Αυγούστου 1962.


»Με πλαίσιο την πολιορκημένη Κωνσταντινούπολη δίνονται σε αδρές γραμμές οι κοινωνικοϊστορικές συνθήκες που οδήγησαν στην πτώση. Η ιστορική διάσταση επικρατεί σε βάρος της μεταφυσικής, που αρχικά φαινόταν σαν η μόνη διαφυγή. Κάθε ελπίδα βοήθειας απ' την Παναγία εγκαταλείπεται και ο λαός, οι άρχοντες και το ιερατείο μένουν χωρίς στήριγμα να παλέψουν με τις λίγες δυνάμεις που τους απόμειναν ενάντια στον πανίσχυρο εχθρό που τους πολιορκεί.


Ο Νίκος Καζαντζάκης φοιτητής
στο Παρίσι το 1908
»Μέσα στο θρησκευτικό φανατισμό, τη δεισιδαιμονία και τη θρησκοληψία του λαού και την απελπισμένη προσπάθεια της άρχουσας τάξης να περισώσει τα προνόμιά της, προβάλλει η ηρωϊκή μορφή του τελευταίου αυτοκράτορα που, ξέροντας το μάταιο της αντίστασης κι ενώ του ήταν δυνατό να σωθεί, αποδέχεται συνειδητά τη θυσία και το χρέος του. Ο μονόλογός του στο τέλος της δεύτερης πράξης είναι μεγαλειώδης από θεατρικής και νοηματικής άποψης κι εκφράζει όλο το δυναμισμό και την ψυχική του ανάταση πάνω από κάθε ελπίδα, πίστη ή φόβο.
»Στο σημείο αυτό κορυφώνεται το δραματικό στοιχείο τού έργου [...].»

(Από το άρθρο του Θόδωρου Γραμματά «Ξαναδιαβάζοντας το έργο του Νίκου Καζαντζάκη».)

Υπόθεση:
«Σ' εκείνη την τραγική νύχτα της 28 προς 29, τοποθετεί το έργο του ο Καζαντζάκης. Είναι οι τελευταίες ώρες της μακράς αγωνίας τού Βυζαντίου. Η σύγχυση και ο φόβος κυριαρχούν στους δρόμους της Βασιλεύουσας. Τα θεμέλια που στήριζαν τη φεουδαρχική τάξη και την αυτοκρατορική εξουσία έχουν καταρρεύσει οριστικά. Στις τάξεις και τα στρώματα του άλλοτε στέρεου Κράτους -τους ευγενείς, τον κλήρο, τον λαό και τους σκλάβους- απλώνεται η διχόνοια και ο τρόμος. Φήμες για βοήθεια από τη Δύση και για θεϊκή βοήθεια αναμιγνύονται με άσχημους οιωνούς και κατηγορίες για παράδοση της ορθόδοξης πίστης στον Πάπα και πρόκληση της οργής τού Θεού.
Ένας έξαλλος πυροβάτης διακρίνει στον αέρα τους τρεις αρχαγγέλους τής Αποκάλυψης και προφητεύει ξανά και ξανά την καταστροφή. Οι ξέφρενες κραυγές του και το άτακτο πηγαινέλα τού λαού είναι τα στοιχεία που δίνουν, στην Πρώτη Πράξη, τον πίνακα της φρίκης της τελευταίας νύχτας της Κωνσταντινούπολης. Στο βάθος, η μεγαλοπρέπεια της Αγια-Σοφιάς, ο πένθιμος ήχος από τις καμπάνες και ο απόηχος των μυστικών βυζαντινών ψαλμών συμπληρώνουν το πλάνο.
»Αυτή η εικόνα προετοιμάζει την εμφάνιση της μορφής του Κωνσταντίνου, του οποίου η ευγενική ψυχή υψώνεται αγνή και θλιβερή πάνω από μια θάλασσα παθών και μικροπρεπών συμφερόντων. Η Δεύτερη Πράξη μας παρουσιάζει διάφορες ιστορικές προσωπικότητες που έπαιξαν σημαντικό ρόλο κατά τις τελευταίες ημέρες του Βυζαντίου. Ο Αυτοκράτορας προσπαθεί να φέρει την ειρήνη μεταξύ τους και να συνεχίσει την αντίσταση ενάντια στους οθωμανούς. Έπειτα, πρέπει να προσπαθήσει να κατευνάσει τους ευγενείς, που περισσότερο αγχώνονται να φροντίσουν τα σπίτια τους και τα φεουδαρχικά τους προνόμια παρά την άμυνα, και τον λαό που, πεινασμένος και λεηλατημένος, θέλει πρώτ' απ' όλα ψωμί και ανακωχή.
»Στη μέση τής γενικής τυφλότητας, ο Κωνσταντίνος, που ήρθε στην Πόλη για να λάβει ένα στέμμα από αγκάθια και όχι αυτοκρατορικό, αρνείται να σκεφτεί την προσφορά σωτηρίας που έκανε ο Μουχαμέτης. Θα μπορούσε να απαλλάξει την πόλη από την καταστροφή· να επιστρέψει στον γλυκύ και καλλιεργημένο Μυστρά, στην Πελοπόννησο· να κρατήσει τη ζωή του και ένα θρόνο και να δημιουργήσει το κέντρο μιας νέας Ελλάδας. Όμως, θα συνεχίσει τον δρόμο της θυσίας, παρ' ότι μπορεί να είναι μάταιος. Έχει επιλέξει το πιο δύσκολο μονοπάτι. Θα υπερασπιστεί μέχρι τέλους την Πόλη που εμπιστεύτηκαν στα χέρια του, "τη χαρά κι ελπίδα όλων των Ελλήνων". Του έχουν ορίσει να παραδώσει το αυτοκρατορικό στέμμα στον αρχηγό του Μοναστηριού της Παρθένου, τον φοβερό και φανατικό Ηγούμενο, που πιστεύει πως είναι το όργανο της θείας σωτηρίας. Όταν η διένεξη με τον άγριο μοναχό λύνεται, είναι ήδη αργά. Ο Κωνσταντίνος πηγαίνει στο πόστο του στην Πύλη του Ρωμανού, όπου θα πεθάνει ηρωϊκά.
»Η τελευταία Πράξη περιορίζεται στο να δώσει δραματική μορφή στον δημοφιλή θρύλο για τον "μαρμαρωμένο Βασιλιά", ο οποίος θα ξαναζωντανέψει την ημέρα που οι χριστιανοί θα ξαναμπούν στην Κωνσταντινούπολη.
»Παρόμοιας τραγικής πνοής με τον Χριστόφορο Κολόμβο και τον Καποδίστρια, ο Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος αποδεικνύεται επίσης απαραίτητος για να γνωρίσουμε το ιδεώδες του καζαντζακικού ήρωα και ανθρώπου, εκείνου που ακολουθεί την ανώτατη εντολή τής Ασκητικής: να αγωνίζεσαι χωρίς ελπίδα, να πολεμάς παρ' όλο που δεν υπάρχει τέλος ή ανταμοιβή.
Όπως ο Ιουλιανός ο Αποστάτης και ο Νικηφόρος [Φωκάς], τα πρόσωπα των υπόλοιπων βυζαντινών τραγωδιών του Καζαντζάκη, έτσι και ο Κωνσταντίνος κατατρώγεται από την υπέρκοσμη φλόγα που οδηγεί τον άνθρωπο να αντιμετωπίσει όλες τις αβύσσους και να θυσιαστεί για χάρη μιας ιδέας.
»Στα πλαίσια του θεατρικού έργου του Καζαντζάκη, ο "Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος" έχει άμεση σχέση με το πρόβλημα του εθνικού πεπρωμένου των σύγχρονων Ελλήνων. Και, παρ' ότι η προσέγγιση του συγγραφέα επικεντρώνεται στην προσωπικότητα του Αυτοκράτορα, η εικόνα τού συλλογικού χάους και το μήνυμα της ελπίδας τής τελευταίας Πράξης, έχουν καταστήσει αυτή την τραγωδία αληθινό "εθνικό δραματικό μεγαλούργημα" των Ελλήνων. Έτσι τη χαρακτήρισε ο Μανώλης Καλομοίρης, ο μεγαλύτερος ίσως Νεοέλληνας συνθέτης, ο οποίος μεταχειρίστηκε το κείμενό της με πραγματική ευλάβεια στον "Μουσικό Θρύλο" του. Οι στιγμές που ο ελληνικός λαός βυθίζεται σε ένα σκοτάδι τεσσάρων αιώνων παρέμειναν, έκτοτε, "αιχμαλωτισμένες" στον Θρύλο και στην Τραγωδία.»

(Από το σημείωμα του Miguel Castillo Didier στην έκδοση Nikos Kazantzakis, "Constantino Paleologo".) *
διαβάστε:
Νίκου Καζαντζάκη θέατρο
ακούστε:
Ραφιοφωνικές μεταδόσεις θεατρικών έργων του Νίκου Καζαντζάκη
(Χριστός, Καποδίστριας, Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος)

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η παράσταση δεν είναι φώτα, δεν είναι σκηνικό,
είναι οι άνθρωποι, εσείς κι εγώ.

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...