 |
| Μ. Καραγάτσης |
Από το άρθρο του Κων. Γερ. Γιαννόπουλου για τις αντιδράσεις που προκάλεσαν οι 'Όρνιθες" του Κάρολου Κουν αντιγράφω την κριτική του Μ. Καραγάτση, που δημοσιεύτηκε στη Βραδυνή τον Ιούνη του 1960.
Ο Μ. Καραγάτσης δεν είδε την παράσταση του 1959 αλλά εκείνη του 1960, κατά την οποία ο ιερέας απείχε από τον προηγούμενο γιατί "αντί μαύρο φορούσε ράσο χρωματιστό" κι επειδή ίσως περιόρισε κάπως το έρρινό του. Ο θεατρικός κριτικός αναρωτήθηκε αν "αυτή η ανεπαίσθητη αλλαγή ήταν αρκετή για να μην αναζωπυθρωθεί το σκάνδαλο; Οπωσδήποτε όχι! Τον παππά δεν τον κάνει το ράσο ή η ψαλμωδία, αλλά η βαθύτερη πρόθεσις του συγγραφέως να εξάρη ή να διακωμωδήσει τους λειτουργούς μιας οιασδήποτε θρησκείας ανάμεσα από αυτούς, αυτή τούτη τη συγκεκριμένη θρσησκεία και, κατά προέκταση, τη θρσηκευτικότητα με το πιο πλατύ νόημα.
"Είναι αδιαμφησβήτητο πως ο Αριστοφάνης, σε όλα του τα έργα, παρουσιάζεται δεινός αρνητής και σαρκαστής της τότε θρησκείας και των λειτουργών της, χωρίς να προβάλει το αντιστάθμισμα μιας άλλης θρησκείας καλύτερης. Απλούστατα είναι άθεος και μαχητικός καταλυτής της θρησκευτικότητας. Όταν λοιπόν, σήμερα, παραδεχόμαστε να παρουσιάζουμε από σκηνής το πλατύ αντιθρησκευτικό κήρυγμα του Αριστοφάνη, η απόπειρα να εξαιρέσουμε από το κήρυγμα αυτό μια οποιαδήποτε συγκεκριμένη θρησκεία είναι τουλάχιστον σόλοικος. Με άλλα λόγια οι επαιρόμενοι ως ευσεβείς χριστιανοί δεν ενοχλήθηκαν από το αριστοφάνειο μαστίγωμα της ιδέας του θείου, αλλά μόνον από το χρώμα του ράσου του ιερέως! Και άρκεσε το ράσο, από μαύρο να γίνει μενεξελί, για να ξαναγυρίσουν τα πάντα στην απαρασάλευτη τάξη τους!
Προς Θεού! Μη νομίσετε ότι με τη διαπίστωση αυτή εννοώ πως κακώς το μενεξελί ράσο του ιερέως δεν εξώργισε τους ευσεβείς φέτος, όπως το μαύρο τους ερέθισε πέρυσι! Απεναντίας πιστεύω πως η περισυνή τους αγανάκτηση υπήρξε απόρροια θλιβερής μικρονοίας και μικροψυχίας. Ή, άσχετα από υποκειμενική θρησκευτικότητα, είμαστε πνεύματα αδέσμευτα και επιτρέπουμε (κάτι περισσότερο: χαιρόμαστε) την ελεύθερη εκδήλωση κάθε στάσεως απέναντι στα ηθικά ζητήματα, αρκεί να φέρει τη σφραγίδα της πνευματικής δημιουργίας (σφραγίδα που θα ήταν γελοίο να αρνηθούμε στον Αριστοφάνη). Ή θα επιστρέψουμε στις ζοφώτερες στιγμές του Μεσαίωνα, θα απαγορεύσουμε κάθε παρέκκλιση από την επισήμως και δια ψυχικού καταναγκασμού επιβεβλημένη θρησκεία, θα καταργήσουμε την ελευθερία της σκέψης, θα επανιδρύσουμε την ιερά Εξέταση και θα θεσμοθετήσουμε τη δια πυρός καταστροφή των έργων του Αριστοφάνη και τον επί πυράς θάνατο του Κάρολου Κουν και των συνεργατών του.
Υποψιάζομαι πως όλη αυτή η ιστορία του περισυνού δήθεν σκανδάλου είχε ελατήρια σκοτεινά και διόλου τιμητικά για την πολιτιστική στάθμη του λαού μας -ή, μάλλον, ορισμένων πνευματικών ηγετών του. Αλλά μήπως και στας αρχαίας Αθήνας δεν παρουσιάζονταν παρόμοιες δυσεξήγητες αντινομίες; την ίδια εποχή που ο άθεος Αριστοφάνης διέσυρε, επευφημούμενος από όλους τους Αθηναίους, την επίσημη θρησκεία τους και κάθε ιδέα θρησκευτικότητας, ο θρησκευόμενος Σωκράτης καταδικαζόταν σε θάνατο, από τους ίδιους Αθηναίους, διότι δήθεν παρεξέκλινε κατά τι αππό την ορθοδοξία της θρησκείας τους!
Όπως πολλές φορές ανέφερα από τη στήλη αυτή, η σημερινή σκηνική αναβίωση του Αριστοφάνη παρουσιάζει μεγάλες δυσκολίες. Η κατά γράμμα απόδοση του κειμένου που αναφέρεται, κατά μεγάλο ποσοστό, στην επικαιρότητα του αθηναϊκού Ε' αι. π.Χ. το καθιστά ακατανόητο στο σημερινό θεατή (αλλά και στον αναγνώστη, αν δεν ανατρέξει σε έκδοση κατάλληλα σχολιασμένη). Συνεπώς μόνον διασκευή μπορεί να ευσταθήσει σκηνικώς. Διασκευή που να προωθεί την επικαιρότητα κατά 25 αιώνες, χωρίς όμως να παραμορφώνει την ουσία και τη μορφή του έργου. Στην περίπτωση των "Ορνίθων", φρονώ ότι ο κ. Ρώτας χειρίσθηκε το ζήτημα χωρίς απαράδεκτες τολμηρότητες, αλλά και χωρίς πολύ ευτυχή φαντασία μεταφοράς των τότε εις τα καθ' ημάς. Επί πλέον αναγκάστηκε να προχωρήσει σε σημαντική αποκάθερση του αριστοφάνειου κειμένου από την ελευθεροστομία, επειδή "δεν τη σηκώνει η εποχή μας". Λυπάμαι που θα διαφωνήσω. Πιστεύω ότι η εποχή μας είναι πρόθυμη να δεχθεί οποιαδήποτε εκδήλωση της αξεπέραστης μεγαλοφυϊας του αρχαίου Ελληνισμού, αρκεί να πεισθεί γι' αυτό από τους σημερινούς θαραλλέους πνευματικούς ηγέτες της. Δυστυχώς, η πνευματική ηγεσία της σημερινής Ελλάδας δεν διακρίνεται για ευψυχία. με συνέπεια να δυσφημεί αδικώς την εποχή μας ως κατώτερη του οποιουδήποτε μεγίστου πολιτιστικού επιτεύγματος που γνώρισε η ανθρωπότητα.
Δεύτερη και σοβαρότερη ασχολία είναι η σκηνοθετική ερμηνεία του κατάλληλα διασκευασμένου κειμένου. Ενώ στην τραγωδία, η φαντασία του σύγχρονου σληνοθέτη οφείλει να ανατρέξει στο παρελθόν για να αντλήσει διδάγματα, στην κωμωδία πρέπει να γίνει κάτι εντελώς διαφορετικό και άκρως δυσχερές: δηλαδή η φαντασία του σκηνοθέτου πρέπει να μπει σε δημιουργικό πυρετό, με στόχο να βρεθεί ο καταλληλότερος τρόπος ερμηνείας, που να φέρνει το έργο στην προσληπτικότητα του σημερινού θεατή, χωρίς όμως να νοθεύεται, με υπερβολικές παρεκκλίσεις η πρέπουσα ατμόσφαιρα."
διαβάστε:
δείτε:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η παράσταση δεν είναι φώτα, δεν είναι σκηνικό,
είναι οι άνθρωποι, εσείς κι εγώ.