το ΘΕΑΤΡΟ: Ο Αριστοφάνης και ο Κάρολος Κουν

Παρασκευή 13 Σεπτεμβρίου 2013

Ο Αριστοφάνης και ο Κάρολος Κουν

"Γιατί παθιάζομαι τόσο πολύ με τους αρχαίους; Γιατί παθιάζομαι τόσο πολύ με τον Αριστοφάνη;

Κάρολος Κουν

Με ενδιαφέρει σαν χρέος, σαν Έλληνας να δώσω το δυναμισμό τους. Για μένα οι αρχαίοι ποιητές ήτανε όλοι, κατά κάποιο τρόπο, επαναστάτες. Άλλοι κρυφά, άλλοι πιο φανερά, άλλοι πιο έντονα, αλλά ήταν και έτσι πρέπει να είναι ο άνθρωπος."

"Πρωτεύον μέλημα του Κουν στη σκηνοθεσία των αριστοφανικών κωμωδιών, όπως και της τραγωδίας βέβαια, υπήρξε ο Χορός. Σε ό,τι αφορά την εκφορά του λόγου ο Κουν, προσπαθώντας να σπάσει την απαγγελία, απέρριψε τη συνεκφώνση του λόγου, κατήργησε τους κορυφαίους ή μοίρασε το κείμενό τους σε δύο και τρία μέλη του Χορού."

Ελένη Δ. Γούλη

Θεατρολόγος, διδάκτωρ τμήματος Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Αθηνών

Ο Κάρολος Κουν σκηνοθετεί για πρώτη φορά Αριστοφάνη το 1932, όταν ανεβάζει τον "Πλούτο", με τους μαθητές του Κολλεγίου Αθηνών, στο οποίο εργάζεται ως καθηγητής.

"Πλούτος", 1932, Κολλέγιο Αθηνών
(από το αρχείο του Ντίμη Αργυρόπουλου)

Το 1934 ιδρύει, μαζί με το Γιάννη Τσαρούχη και το Διονύσιο Δεβάρη, τη Λαϊκή Σκηνή. Εδώ ανεβάζει ξανά τον "Πλούτο".

"Θέλαμε να δώσουμε κάτι πιο ελληνικό, πιο ελληνικό. Ήταν η εποχή που ήμουν πολύ υπό την επήρεια του Κόντογλου. Η παλιά μου παιδεία ήταν πολύ πιο ευρωπαϊκή, αλλά με επηρέασε ο Κόντογλου, με βοήθησε να δω το ελληνικό στοιχείο. Το είδα και στην παράδοση και στα χωριά και στα έθιμα. Η πρώτη εποχή της Λαϊκής Σκηνής μέσα στα αρχαία τα έργα, μέσα στην αρχαία παράδοση, είχαμε και στοιχεία της ζωής, του κοινωνικού περιβάλλοντος, του πολιτικού περιβάλλοντος και γι΄αυτό ήταν, φυσικά, το '36, επί Μεταξά, που σταμάτησε η Λαϊκή Σκηνή."

Αιμίλιος Βεάκης

"Αθήνα, 6 Απριλίου, 1936

Φίλε, κύριε Κάρολε Κουν

Δεν είχα ως τώρα παρακολουθήσει καμιά από τις προηγούμες θεατρικές σας εργασίες. Ήρθα στον "Πλούτο" σας αρματωμένος μ' όλη τη γεροντική δυσπιστία των 52 χρόνων μου. Έφυγα νεανίας 20 χρονών. Δεχτείτε παρακαλώ το σεβασμό μου

Αιμίλιος Βεάκης"

"Οι αριστοφανικές σκηνοθεσίες της περιόδου 1932-1936 συντέλεσαν αποφασιστικά στη μεταβολή της αντίληψης που κυριαρχούσε για τον αποσυνάγωγο εν πολλοίς αρχαίο κωμικό, τον οποίο μέχρι τότε λυμαίνονταν κυρίως θίασοι δεύτερης κατηγορίας σε πρόχειρες ή και σκανδαλιστικού περιεχομένου παραστάσεις. Οι πρώιμες αυτές αναζητήσεις προκαλούν αίσθηση και αντιδράσεις στους θεατρικούς κύκλους της Αθήνας.

Κοστούμια του Γιάννη Μόραλη
για τον "Πλούτο"

Είναι η εποχή που ο κοσμοπολίτης Κουν σφραγίζεται από το κήρυγμα τού επίσης μικρασιάτη Φώτη Κόντογλου για επιστροφή στο ρωμαίικο και τη λαϊκή νεοεεληνική παράδοση. Απότοκος της επαφής του με τον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό υπήρξε το αισθητικό κίνημα που ο ίδιος αποκάλεσε λαϊκό εξπρεσιονισμό, εισάγοντας στην αριστοφανική ερμηνευτική νεοεληνικά βιώματα από τη ζώσα πραγματικότητα και μορφές που ανακυκλώνονταν από μέσα από τη λαϊκή εικονογραφία, τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή τέχνη, τα ήθη και τα έθιμα των αγροτικών κοινοτήτων και τα λαϊκά πανηγύρια, χωρίς ωστόσο να υποπίπτει σε νατουραλισμό ή ηθογραφία.

Κοστούμια του Γιάννη Μόραλη
για τον "Πλούτο"

Οι λαϊκές φόρμες, μεταπλασμένες με ποιητική διάθεση και αισθαντικότητα, απλοποιήθηκαν με φαντασία, για να τροφοδοτήσουν κατ' αρχήν την ερμηνεία της κωμωδίας, αλλά και του τραγικού λόγου αργότερα."

Ελένη Δ. Γούλη

Θεατρολόγος, διδάκτωρ τμήματος Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Αθηνών

"Πλούτος" 1957
(από το αρχείο του Ντίμη Αργυρόπουλου)

Είκοσι χρόνια μετά, το 1957, ο Κάρολος Κουν επιστρέφει στον "Πλούτο", με μια παράσταση, που παρουσιάζει στο Θέατρο του Πάρκου, γεμάτη με λαϊκά στοιχεία. Τη μουσική γράφει ο Μάνος Χατζιδάκις, που εμπνέεται από τα ρεμπέτικα. Τα σκηνικά και τα κοστούμια, πολύχρωμα όλα, φιλοτεχνεί ο Γιάννης Μόραλης.

Σχέδια του Γιάννη Τσαρούχη για τις "Όρνιθες"

Το 1959 ο Κάρολος Κουν σκηνοθετεί τις "Όρνιθες", σε μετάφραση και διασκευή του Βασίλη Ρώτα, με τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκη, τις χορογραφίες της Ραλλούς Μάνου, τα σκηνικά και τα κοστούμια του Γιάννη Τσαρούχη, ο οποίος ζωγραφίζει ο ίδιος ένα - ένα τα φτερά των πουλιών.

Είναι μια παράσταση σταθμός για το Θέατρο Τέχνης και ένα ορόσημο για την παρουσίαση της αττικής κωμωδίας.

Παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο Ηρώδειο στις 29 Αυγούστου, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών.

Στη σκηνή που ο ιερέας χρησιμοποιεί στην απαγγελία του βυζαντινούς ψαλμούς, κάποιοι από τους θεατές αντιδρούν έντονα και η παράσταση απαγορεύεται με προεδρικό διάταγμα του Τσάτσου!

"Έκτακτως ανακοίνωσις. Εδώ ραδιοφωνικός σταθμός Αθηνών. Το υπουργείο Προεδρείας της Κυβερνήσεως ανακοινεί ότι κατόποιν εντολής του υπουργού Προεδρείας της κυβερνήσεως η διά σήμεριν παράστασις της κωμωδίας του Αριστοφάνους "Όρνιθες" ματαιούται."

Σχέδια του Γιάννη Τσαρούχη για τις "Όρνιθες'

Την επόμενη χρονιά παρουσιάζει ξανά τις "Όρνιθες", αυτή τη φορά με τις χορογραφίες της Ζουζούς Νικολούδη. Είναι πεπεισμένος ότι η παράσταση αξίζει καλύτερη υποδοχή από αυτή της απαγόρευσης και δικαιώνεται. Το 1962 βραβεύεται στο Φεστιβάλ των Εθνών, στο Παρίσι. Και αρχίζει μια εξαιρετική πορεία σε όλα τα φεστιβάλ του κόσμου.

Κώστας Σταματίου, Γιάννης Χρήστου, Χλόη Γεωργακάκη Ομπολένσκυ, Κάρολος Κουν
(από το αρχείο του Ντίμη Αργυρόπουλου)

Το 1966 παρουσιάζει τους "Βάτραχους", σε μετάφραση του Κώστα Σταματίου, με τη μουσική του Γιάννη Χρήστου και τα κοστούμια της Χλόης Γεωργακάκη Ομπολένσκυ. Η πρεμιέρα δίνεται στις 19 Ιούλη του 1966, στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού.

Σχέδιο του Γιάννη Μόραλη
(από Μ.Ι.Ε.Τ. )

Το καλοκαίρι του 1969 παρουσιάζει τη "Λυσιστράτη", με τα σκηνικά και τα κοστούμια του Φαίδωνα Πατρικαλάκη και τη μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου.

Γιάννης Τσαρούχης - Κάρολος Κουν

Το καλοκαίρι του 1976 σκηνοθετεί τους "Αχαρνής", το αρχαιότερο από τα σωζώμενα έργα του Αριστοφάνη, και εντυπωσιάζει τους θεατές, ενώ ταυτόχρονα σηματοδοτεί μια άλλη προσέγγιση των έργων του Αριστοφάνη στη μεταπολιτευτική περίοδο.

Το κείμενο, σε μετάφραση του Λεωνίδα Ζενάκου, γεμάτο σεξουαλικές αναφορές, ακούγεται για πρώτη φορά χωρίς περικοπές και η σκηνοθεσία του Διονύση Φωτόπουλου είναι έντονα επηρεασμένη από το θέατρο σκιών. Η μουσική του Χρήστου Λεοντή είναι βασισμένη σε λαϊκά μοτίβα.

"Ειρήνη" στο Ηρώδειο
(από το αρχείο του Ντίμη Αργυρόπουλου)

Το καλοκαίρι του 1977 παρουσιάζει την "Ειρήνη" συνεχίζοντας τη σκηνοθετική προσέγγιση των "Αχαρνέων". Τη μετάφραση και διασκευή του έργου αναλαμβάνει ο Κώστας Βάρναλης, τα σκηνικά ο Διονύσης Φωτόπουλος.
"Ο χορός στήνει ένα πρωτοφανέρωτο διονυσιακό πανηγύρι και μεταφέρει το αντιπολεμικό μήνυμα του έργου πετώντας στο κοινό μικρά χαρτιά με τη λέξη ειρήνη γραμμένη σε όλες τις γλώσσες."

Μίκης Θεοδωράκης, Γιώργος Σκούρτης, Όλγα Παυλάτου, Κάρολος Κουν
στην Επίδαυρο, 1977
(από το αρχείο του Ντίμη Αργυρόπουλου)

Το 1979 το Θέατρο Τέχνης παρουσιάζει τους "Ιππής" σκηνοθετημένους από το Γιώργο Λαζάνη, σε μετάφραση του Γιώργου Σκούρτη, με τα σκηνικά και τα κοστούμια του Διονύση Φωτόπουλου και τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη.

Θεσμοφοριάζουσες", 1985

Το 1985 ο Κάρλος Κουν σκηνοθετεί για τελευταία φορά Αριστοφάνη. Παρουσιάζει τις "Θεσμοφοριάζουσες", σε μετάφραση Κώστα Ταχτσή, μετα σκηνικά και τα κοστούμια του Διονύση Φωτόπουλου.

"Επιδίωξη του Κουν ήταν να βρουν οι κωμωδίες του Αριστοφάνη την πρωταρχική τους αποτελεσματικότητα. Αναζητούσε εναγωνίως την αυθυεντικότητα και, στην προσπάθειά του να προσδώσει ζωτικότητα στα αριστοφανικά κείμενα, επιστρεάτυεσε στοιχεία από τα λαϊκά πανηγύρια, τον Καραγκιόζη, το καρναβάλι, τις κούκλες, για να δημιουργήσει ένα χειμμαρώδες θέαμα, όπου καθοριστικός ήταν ο λόγος του σώματος."