Ο Στρίντμπεργκ ανατινάζει την αυθεντία της λογικής

σκίτσο του Αλέκου Λεβίδη

Ο Άγγελος Τερζάκης γράφει για το "Όνειρο" του Στρίντμπεργκ, το 1963, για το ανέβασμα της παράστασης από το Εθνικό Θέατρο:

Πίσω από το πλαίσιο αυτού του μύθου (του Ονείρου) κρύβεται η μυστικιστική αντίληψη πως η ζωή είναι ένας βραχνάς, επειδή γεννήθηκε από την Πτώση. Η καθαρή ιδέα έχει ξεπέσει στη σύζευξή της με την ύλη που αναπαράγεται. Το κακό προέρχεται από την ανόσια αυτή ένσάρκωση. Γεννημένα από την ένωση ιδέας και ύλης, τα ανθρώπινα όντα υποφέρουν, αποζητάνε τη λύτρωση, θέλουν ξαφορτωθούν την πληγωμένη και άρρωστη σάρκα. Ο πόνος τα εξαγνίζει.

σκίτσο του Αλέκου Λεβίδη

Οι ιδέες αυτές, κάπως θολές ίσως στον τρικυμισμένο νου του Στρίντμπεργκ, δεν έχουν την καθαρότητα της θεωρίας, έχουν όμως την ενάργεια, τον δημιουργικό αναβρασμό του δραματικού πυρετού. Μοιάζει αμφίβολο να τις αντλούσε άμεσα από τις πηγές της ινδικές φιλοσοφίας, που αχνογράφεται πίσω τους. Τα διαβάσματα του ήταν ο Σόπενχάουερ, ο Νίτσε. Οι ιδέες άλλωστε ενός δραμτουργού δεν είναι παρά μόνο πρώτη ύλη, ένα κέντρισμα της φαντασίας.

Ο Στρίντμπεργκ είχε πολύ απειθάρχητο δυναμισμό για να μπορεί να γίνει ο εικονογράφος θεωρητικών διαλογισμών.

Το πιο σημαντικό στοιχείο του Ονείρου δεν είναι βέβαια το περιεχόμενο του. Είναι η μορφή του. Εκεί βρίσκονται όλα τα πρωτοποριακά σπέρματα. Ιδού τι λέει για τη μορφή αυτή ο Στρίντμπεργκ: "Στο ονειρόδραμα αυτό που σχετίζεται με το προηγούμενο ονειρόδραμα, το Δρόμο προς τη Δαμασκό, ο συγγραφέας προσπάθησε να μιμηθεί την ανακόλουθη αλλά φαινομενικά λογική μορφή του ονείρου.

Αύγουστος Στρίντμπεργκ

Όλα μπορούν να συμβούν, όλα είναι πιθανά κι αληθοφανή. Χρόνος και χώρος παύουν να υπάρχουν.

Ξεκινώντας από μιαν ασήμαντη βάση πραγματικής ζωής, ο συγγραφέας αφήνει ελεύθερη τη φαντασία του να υφαίνει τόπους και πράξεις, ένα κράμα από αναμνήσεις, προσωπικές εμπειρίες, φαντασιοκοπήματα, παραλογισμούς κι αυτοσχεδιασμούς".

Τα πρόσωπα διασπόνται, διχάζονται, πολλαπλασιάζονται, εξανεμίζονται, ξαναπυκνώνουν, διαλύονται, στερεώνονται, λαμπικάρονται. Αλλά μια υπέρτατη συνείδηση βασιλεύει πάντα πάνω τους: εκείνου που ονειρεύεται, και που γι' αυτόν δεν υπάρχουν μυστικά, ανακολουθίες, δισταγμοί, νόμοι. Δεν κρίνει και δεν αθωώνει, μονάχα αφηγείται ό,τι βλέπει στο όνειρο του.



σκίτσο του Αλέκου Λεβίδη

Κι όπως το όνειρο είναι συχνότερα πονεμένο, σπάνια χαρούμενο, μια νότα μελαγχολίας και συμπόνιας για τα όντα της ζωής διατρέχει τον κλονιζόμενο μύθο. Ο λυτρωτής ύπνος παίζει συχνά έναν οδυνηρό ρόλο, τη στιγμή όμως όπου ο πόνος έχει φτάσει στο πιο οξύ σημέιο του, έρχεται το ξύπνημα και συμφιλιώνει τον βασανιζόμενο με την πραγματικότητα, που, αν και οδυνηρή, παρουσιάζεται τότε σαν λύτρωση από το μαρτύριο του ονείρου.

Σ' άλλο του κείμενο, μιλώντας για το Όνειρο, ο Στρίντμπεργκ λέει: "Απoκάλυψα τη σχετική ανυπαρξία της ζωής".

Την ανυπαρξία αυτή θα την εγκαταστήσει στο χώρο του θεάτρου με μιαν αυτοδύναμη χαλάρωση, λύση των δεσμών της λογικής αλληλουχίας.

σκίτσο του Αλέκου Λεβίδη

Έτσι, καταμεσής σε μιαν εποχή όπου επικρατούσε η στερεή, η σχεδόν αλύγιστη, αγκυλωμένη δραματική σύνθεση, αυτός θα γίνει ο προφήτης μιας ελευθερίας που οδηγεί ολόισια στο θέατρο του δικού μας καιρού. Κι ενώ ζούσε στους κόλπους ενός κόσμου που ταύτιζε τη λογική συνέπεια με την κοινωνική αξιοπρέπεια και με τον αυτοσεβασμό, θα ανατινάξει την αυθεντία της λογικής, θα εγκαινιάσει το παράλογο που οδηγεί στο θέατρο του Ιονέσκο.

Τα σκίτσα του Αλέκου Λεβίδη (που έγιναν ειδικά για την παράσταση "Όνειρο" του Αύγουστου Στρίντμπεργκ) και το κείμενο του Άγγελου Τέρζάκη

από το αρχείο του Εθνικού Θεάτρου,

από το πρόγραμμα "Όνειρο" του Αύγουστου Στρίντμπεργκ, 2005.






διαβάστε:
Ο Στρίντμπεργκ για το "Όνειρό" του