Ο Γιάννης Ρίτσος και το θέατρο

Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος εμπλέκεται με τη θεατρική τέχνη όχι μόνο με την ευρύτατα γνωστή θεατρικότητα των στίχων του, αλλά και με την ιδιότητα του ηθοποιού, του χορευτή και του θεατρικού συγγραφέα.

Τα σωζώμενα έργα του Γιάννη Ρίτσου είναι:
 -Μια γυναίκα πλάι στη θάλασσα

-Πέρα απ' τον ίσκιο των κυπαρισσιών

-Τα ραβδιά των τυφλών 

- Ο λόφος με το συντριβάνι

 

«Στων προβολέων την πυρκαϊά, στον τάφο της σκηνής / Πλέκω τα μέλη στους ρυθμούς ορχήστρας που καγχάζει / Κʼ είμαι χορευτικός σπασμός μιας πόρνης ηδονής / Κʼ είμαι του άξεστου ο εμπαιγμός και του ηλιθίου το χάζι».

"Με αυτούς τους στίχους μεταπλάθει ποιητικά τις πρώτες του εμπειρίες από τη θεατρική ζωή ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος." *

ο θεατρικός Γ

«Δύσκολα μπορεί να καταταχθεί στους θεατρικούς συγγραφείς, παρ' όλο που έχει γράψει θέατρο αρκετά πρώιμα, από το '42. 

Συνολικά οκτώ θεατρικά έργα, από τα οποία τα δύο τελευταία τα έγραψε στα πενήντα του χρόνια.

Γενικά, παρατηρείται μια χρονολογική συγκέντρωση του έργου του στη μέση δημιουργική του περίοδο με πιθανή εξήγηση πως η θεατρική γραφή δεν αποτέλεσε παρά μια δοκιμή, ένα συγγραφικό πάρεργο.

Το θέατρο που γράφει χαρακτηρίζεται ως ποιητικό.Ο ίδιος μας παρέχει το ερμηνευτικό κλειδί για το γραμματολογικό άνοιγμα των θεατρικών του, καθώς χαρακτηρίζει το Μια γυναίκα πλάι στη θάλασσα" σαν έργο "λυρικού ρεαλισμού".

Ο Γιάννης Ρίτσος ανιχνεύεται συχνά στην ποίησή του, αλλά και στη δραματουργία του, μεσω μιας περσόνας.

Ο όρος περσόνα, δανεισμένος από το θέατρο, επεκτάθηκε ώστε να χρησιμοποιείται για να δηλωθεί η παρουσία του δημιουργού μέσα στο έργο μέσω ενός δρόντως προσώπου, το οποίο λειτουργεί σαν προσωπείο, για να καλύπτει την ταυτότητά του, όχι όμως ολότελα. Είναι ο ρόλος που επιλέγει, για να αναδυθεί μέσα στο κείμενο, για να αποκαλύψει τις σκέψεις και τα βιώματά του.

«Πίσω από απλά πράγματα κρύβομαι, για να με βρείτε», θα ομολογήσει ο ίδιος.

Η στάση εδώ είναι η στάση ενός ποιητή - persona που κρύβεται και υποθέτει ότι ο αναγνώστης θα ψάξει να τον βρει, θα τεντωθεί να τον συναντήσει και ν' αγγίξει το χέρι του, ή τουλάχιστον το χνάρι του χεριού του.»

Μαίρη Χιώτη, περιοδικό Φιλολογική, 2011

Τα θεατρικά έργα που γράφει το 1944 καταστρέφονται, μαζί με το υπόλοιπο αρχείο που έχει δώσει σε φίλους να του φυλάξουν, στα Δεκεμβριανά.

Λίγο μετά, ως συνεργάτης του "Θέατρου του Λαού της Αθήνας" γράφει στα Τρίκαλα το μονόπρακτο "Η Αθήνα στ' άρματα", που παρουσιάζεται από το Θέατρο του Βουνού με μεγάλη επιτυχία στην Κοζάνη στις 9 Φλεβάρη του 1945.

Σε αυτό βασίζει αργότερα το τρίπρακτο δράμα του "Μάνα" και του δίνει οριστική μορφή το 1958 τιτλοφορώντας το "Πέρα απ' τον ίσκιο των κυπαρισσιών".

Το Νοέμβρη, στις εορταστικές εκδηλώσεις για τα 26 χρόνια του Κ.Κ.Ε. στο κέντρο Μαξίμ, παρουσιάζεται ο "Επιτάφιος", σκηνοθετημένος από το Γιώργο Σεβαστίκογλου με την Αλέκα Παΐζη και την Ασπασία Παπαθανασίου. Είναι η πρώτη παράσταση έργου του Ρίτσου.

Το 1948, εξόριστος στο Κοντοπούλι της Λήμνου, γράφει τα θεατρικά έργα "Τμήμα μεταγωγών" και "Οι άνθρωποι μοιάζουν με τα δέντρα", που καταστρέφονται.

Το 1950 βρίσκεται εξόριστος στον Αη - Στράτη:

«Μια πρωτοβουλία που αναλήφθηκε από καλλιτέχνες και διανοούενους του στρατοπέδου είχε σαν πρώτο αποτέλεσμα τη συγκρότηση μιας Θεατρικής σκηνής και μιας χορωδίας που ο πυρήνας της υπήρχε από τη Μακρόνησο.

Σ' αυτό συνέβαλε φυσικά και ο Ρίτσος. Ένα βράδυ θυμάμαι πως ήρθε ο Ρίτσος και σε λίγο ο Φοίβος ο Ανωγειανάκης και μου είπαν πως είχαν ρίξει την ιδέα για ένα μιρκό συγκρότημα από μαντολίνα, μαντόλες και κθάρες στη βάση του κουαρτέτου. Μου είπαν ακόμα πως όσα όργανα έλειπαν θα τα φτιάχναν οι μαστόροι του στρατοπέδου»... *
 

Το 1958 οι Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις Βουκουρεστίου εκδίδουν για πρώτη φορά το θεατρικό έργο "Πέρα απ' τον ίσκιο των κυπαρισσιών", το οποίο και παρουσιάζεται στα ελληνικά, σκηνοθετημένο από το Γιάννη Βεάκη, στις 24 Νοέμβρη.

«Ο Ρίτσος σμιλεύει με την τέχνη του τη μορφή του κομμουνιστή - λαϊκού αγωνιστή, που στάθηκε πρότυπο παλικαριάς και αυτοθυσίας, αλλά και πρότυπο ανθρωπιάς. Στο ηθικό ανάστημα αυτού του λαϊκού αγωνιστή θα βρει ο αναγνώστης κι ο θεατής τα αληθινά μέτρα του ανθρώπου.» *

Ο Γιάννης Βεάκης παρουσιάζει για πρώτη ως θεατρικό έργο τη "Σονάτα του σεληνόφωτος" με Ρουμάνους ηθοποιούς.

Το1959 ο εκδοτικός οίκος του Κ.Κ.Ε. Βουκουρεστίου εκδίδει και το θεατρικό του ποητή "Μια γυναίκα πλάι στη θάλασσα".

Το 1959 γράφει το έργο "Ο λόφος με το συντριβάνι".

Το 1990 κυκλοφορούν τα τέσσερα θεατρικά έργα του Γιάννη Ρίτσου ("Μια γυναίκα πλάι στη θάλασσα", "Πέρα απ' τον ίσκιο των κυπαρισσιών", "Τα ραβδιά των τυφλών", "Ο λόφος με το συντριβάνι") σε επιμέλεια Κώστα Νίτσου.

Η πρόσληψη του Γιάννη Ρίτσου Ρωσία

«Στην αφίσα του μοσχοβίτικου θεάτρου "Εργαστήρι-69", για τη θεατρική σεζόν Ιανουάριος - Ιούνιος 2005, ανάμεσα στα ονόματα των αγαπημένων Ρώσων κλασικών, Πούσκιν, Λέρμοντοφ, Τσέχοφ, Ζόσενκο, Μπλοκ, Γκόγκολ, Γκόρκι, ο μοναδικός ξένος είναι ο Γιάννης Ρίτσος, με τον "Φιλοκτήτη", την "Ισμήνη" και τον "Αγαμέμνονά" του.

Ο Γιάννης Ρίτσος, σε μεταφράσεις των ποιητών Μορίς Βακσμάχερ, Γιούνα Μόριτς, Δαβίδ Σαμόιλοφ και της Σόνια Ιλίνσκαγια έγινε πλέον κλασικός για τον απαιτητικό Ρώσο αναγνώστη. Τα θέατρα όπου παίζεται ο Γιάννης Ρίτσος είναι κατάμεστα. Κανείς άλλος, μετά τους μεγάλους αρχαίους δραματουργούς και πριν από τον Γιάννη Ρίτσο, δεν "χάρισε" τη φωνή σε ήρωες και θεούς, κανείς πριν απ' αυτόν δεν "αφαίρεσε", δεν "έκλεψε", με τη δεξιοτεχνία του Προμηθέα, το ιερό φως του σύγχρονου ελληνικού πνεύματος και δεν το πρόσφερε τόσο απλόχερα σε όλο τον κόσμο. Κάποιος στον ρωσικό Τύπο ονόμασε τον Γιάννη Ρίτσο "Ομηρο του 20ού αιώνα", τίτλο που κατά καιρούς τον διεκδίκησαν πολλοί. Αλλά, να, που σε διάφορες πόλεις της Ρωσίας διοργανώνονται φεστιβάλ Ρίτσου, στις βιβλιοθήκες γίνονται συγκεντρώσεις φίλων της ελληνικής λογοτεχνίας, όπου παρουσιάζονται θεατρικά του έργα, απαγγέλλονται τα ποιήματά του, οργανώνονται συζητήσεις και φόρουμ αφιερωμένα στο έργο και τη ζωή του.

Στη πόλη Ζαπορόζιε δημιουργήθηκε το θέατρο "La vie", όλη η ζωή του οποίου είναι πλέον συνδεδεμένη με το έργο του Ρίτσου. Το 1992, ένα μικρό θεατρικό εργαστήρι ανεβάζει στη σκηνή του την παράσταση "La vie", που αργότερα δίνει το όνομα στο θέατρο. Η παράσταση βασίζεται σε κύκλο ποιημάτων του Γιάννη Ρίτσου για τον Τρωικό Πόλεμο. Η επιτυχία είναι τόσο ιλιγγιώδης, ώστε η πρεμιέρα της πέμπτης παράστασης του θεάτρου - η "Χρυσόθεμις" του ποιητή - δίνεται στη Μόσχα, στο διάσημο θέατρο "Ταγκάγκα", στο φεστιβάλ που είναι αφιερωμένο στη μνήμη του φιλόλογου, μεταφραστή και μελετητή του Γιάννη Ρίτσου, Βίκτορ Σοκολιούκ. "Ο Γιάννης Ρίτσος είναι ο φύλακας άγγελός μας!", εξομολογείται ο καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου, Βίκτορ Ποπόφ:

"Είναι λατρευτική μορφή στο θέατρό μας. Χάρη στον Ρίτσο γίναμε γνωστοί και στις δυο πρωτεύουσες (Μόσχα και Αγία Πετρούπολη). Τα κείμενά του σου επιτρέπουν να ξεφύγεις από την καταθλιπτική πραγματικότητα, προς την πραγματικότητα του υψηλού πνεύματος".» *

«Συμπερασματικά, οι θεατρικές περσόνες που αντιστοιχούν στα θεατρικά έργα του Ρίτσου ("Πέρα απ' τον ίσκιο των κυπαρισσιών", "Μια γυναίκα πλάι στη θάλασσα", "Ο λόφος με το συντριβάνι", "Τα ραβδιά των τυφλών") μοιάζουν κατά πολύ.

Οι τρεις (Σκιά, Παιδί του λόφου, Άντρας με ρεπούμπλικο) δεν αναμειγνύονται στη δράση και παραμένουν αθέατες από τα δραματικά πρόσωπα, τα οποία ενίοτε συλλαμβάνουν μόνο μια αίσθησή τους. Απαγγέλλουν μονολόγους, οι οποίοι παρεμβάλλονται στη δράση, σαν ιντερμέδια. Και οι τέσσερις περσόνες εισάγουν το στοιχείο της κρυπτικής, αλλά και της απελευθέρωσης των μυστικών δυνάμεων, που σχετίζονται με την ατομική και κοινωνική αφύπνιση μέσα στο δεδομένο της απανταχού παρούσας φθοράς και τα πάντα πληρούσης μοίρας.

Συμβολισμοί, ποιητικές διαδρομές, βιογραφικά και συνειρμικά στοιχεία, ιδεολογικές καταθέσεις και εικόνες, άλλοτε ζοφερές και άλλοτε αισιόδοξες, απηχούν το εγώ του Γιάννη Ρίτσου.

Τα θέματα, που πραγματεύονται, αν και σε μια πρώτη εκτίμηση δεν φαίνεται να ομοιάζουν, σε μια προσεκτικότερη ματιά αποκαλύπτουν τα ίδια βασανιστικά ερωτήματα και τις ίδιες απελπισμένες ελπίδες του ποιητή. Η φασιστικότητα, η ανελευθερία, οι συμβιβασμένες επιλογές από τη μια, η αντίσταση, η αφύπνιση, οι δυναμικές επιλογές από την άλλη.

Οι περσόνες του Ρίτσου είναι η έκφραση του γενικού, που υψώνεται πάνω από τα ατομικά δράματα. Υπερβαίνουν την κρίση, που ξεσπά στους κόλπους, μιας συγκεκριμένης κοινότητας, στρέφονται σε δυνατές λύσεις και όταν αντικρίζουν την επέλαση της μοίρας, κρούουν τον κώδωνα, ώστε οι άνθρωποι να πάψουν να χαμηλοθωρούν.

Ο απλός, λιτός, ενίοτε αστόλιστος λόγος της ποιητικής περσόνας συναντά το ρυθμό του ποιητικού θεάτρου -αυτού του έξοχου είδους θεάτρου- επιτρέποντά μας να νιώσουμε την απόλαυση αυτής ερωτικής σχεδόν συνύπαρξης ποίησης και δράματος.»

  Μαίρη Χιώτη, περιοδικό Φιλολογική, 2011

διαβάστε:
Πέρα απ' τον ίσκιο των κυπαρισσιών - θεατρικό έργο

Μια γυναίκα πλάι στη θάλασσα - θεατρικό έργο
Μια γυναίκα πλάι στη θάλασσα - απόσπασμα

Ο λόφος με το συντριβάνι - θεατρικό έργο

Ο ποιητής της Ρωμιοσύνης

Η πρόσληψη του Γιάννη Ρίτσου στη Ρωσσία

Πέρα απ' τον ίσκιο των κυπαρισσιών - βιβλίο

δείτε:
Τα ραβδιά των τυφλών - θεατρικό έργο του Γιάννη Ρίτσου
Ο λόφος με το συντριβάνι - θεατρικό έργο του Γιάννη Ρίτσου