Ο Ιονέσκο για το "Ρινόκερό" του

ο Ιονέσκο εξηγεί πώς εμπνεύστηκε το "Ρινόκερο"

«Στα 1938, ο συγγραφέας Ντένι ντε Ρουζμόν βρισκόταν στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας τη μέρα μιας ναζιστικής διαδήλωσης. Μας αφηγείται πως είχε σταθεί στο κέντρο ενός πυκνού πλήθους, που περίμενε την άφιξη του Χίτλερ.

Οι άνθρωποι γύρω του είχαν αρχίσει να ανυπομονούν, όταν φάνηκε στο βάθος μιας λεωφόρου, μικροσκοπικός στο ξέμακρο, ο Φύρερ με την ακολουθία του. Από μακριά, ο αφηγητής είδε το πλήθος να καταλαμβάνεται προοδεττικά από ένα είδος υστερίας, επευφημώντας σαν τρελό τον απαίσιο εκείνο άνθρωπο. Η υστερία απλωνόταν, προχωρούσε, με το Χίτλερ μαζί, σαν πλημμυρίδα.

Στην αρχή, ο αφηγητής έμεινε έκπληκτος από αυτή την παράκρουση. Όταν όμως ο Φύρερ πλησίασε για καλά και η γενική υστερία μεταδόθηκε και στους ανθρώπους που βρίσκονταν πλάι του, ο Ντενί ντε Ρουζμόν ένιωσε μέσα του αυτή τη λύσσα να τείνει να τον κατακτήσει και τον ίδιο, αυτή η παράκρουση τον "ηλέκτριζε".

ο Ιονέσκο από το Ντίτριχ

Ήταν έτοιμος να υποκύψει σ' αυτή τη μαγεία, όταν ξάφνου κάτι ανέβηκε από τα ακατάβαθα του είναι του και αντιστάθηκε στη μαζική θύελλα. Ο Ντενί ντε Ρουζμόν μάς λέει πως ένιωθε άσχημα, φριχτά μόνος, μέσα στο πλήθος, ταυτόχρονα αντιστεκόταν και δίσταζε. Ύστερα, ενώ σηκώθηκαν "κυριολεκτικά" οι τρίχες της κεφαλής του, κατάλαβε τι νόημα είχε αυτή η Ιερή Φρίκη. Εκείνη τη στιγμή δεν αντιστεκόταν πια η σκέψη του, δεν του έρχονταν στο μυαλό επιχειρήματα, μα όλο το είναι του, όλη η "προσωπικότητα", επαναστατούσε.

Ίσως αυτό να είναι το σημείο εκκίνησης του "Ρινόκερου". Είναι χωρίς αμφιβολία αδύνατον, τη στιγμή που κατακλύζεται κανείς από επιχειρήματα, δόγματα, "πνευματικά" συνθήματα, προπαγάνδες κάθε είδους, να δώσει την ίδια εκείνη στιγμή μια εξήγηση της άρνησής του (να υποκύψει). Ο συζητικός στοχασμός θα έρθει, μα προφανώς αργότερα, για να υποστηρίξει αυτή την άρνηση, αυτή τη φυσική, εσωτερική αντίσταση, αυτή την απάντηση μιας ψυχής.

Ο Μπερανζέ, λοιπόν, δεν καλοξέρει την ίδια εκείνη ώρα γιατί αντιστέκεται στη ρινοκερίτιδα, κι αυτό αποδεικνύει πως η αντίστασή του είναι αυθεντική και βαθιά. Ο Μπερανζέ είναι ίσως, σαν τον Ντενό ντε Ρουζμόν, αλλεργικός απέναντι στις κινήσεις και εκδηλώσεις του πλήθους, στα εμβατήρια, στρατιωτικά και άλλα.

Ο "Ρινόκερος" είναι αναμφισβήτητα αντιναζιστικό έργο, προπαντώς όμως είναι ένα έργο που αντιτίθεται σε όλες τις μαζικές υστερίες κι επιδημίες, που κρύβονται κάτω από την καλύπτρα της λογικής και των ιδεών, μα που δεν παύουν να είναι σοβαρές κοινωνικές ασθένειες, των οποίων οι ιδεολογίες δεν αποτελούν παρά το "άλλοθι".

Αν διαπιστώσουμε πως η ιστορία παραλογίζεται, πως τα ψεύδη της κάθε προπαγάνδας υπάρχουν για να καλύπτουν τις αντιφάσεις ανάμεσα στα γεγονότα και τις ιδεολογίες που υποστηρίζουν, αν καταφέρουμε να ρίξουμε ένα ξεκάθαρο βλέμμα στην επικαιρότητα, αυτό είναι αρκετό για να μας εμποδίσει να υποκύψουμε στην παράλογη "λογική" που μας σερβίρουν και να γλιτώσουμε από όλους τους ιλίγγους.

ο Ιονέσκο με το καπέλο του ακαδημαϊκού σε σχήμα ρινόκερου

Οι οπαδοί διαφόρων δογματισμών προσήψαν στο συγγραφέα το γεγονός ότι πήρε μια "αντιδιανοουμενίστικη"θέση και διάλεξε για κύριο ήρωα ένα μάλλον απλό άνθρωπο. Θεώρησα όμως καλό να μην παρουσιάσω ένα εμπαθές ιδεολογικό σύστημα, για να το αντιπαρατάξω στα άλλα τρέχοντα συστήματα. Σκέφτηκα πως αυτό που έπρεπε απλούστατα να αποδείξω ήταν η μηδαμινότητα αυτών των τρομερών συστημάτων, το πού μας οδηγούν, πώς φλογίζουν τους ανθρώπους, τους αποκτηνώνουν και ύστερα τους καταντάνε σκλάβους. Σίγουρα θα αντιληφθεί κανείς πως τα λόγια του Μποτάρ, του Ντυτάρ δεν είναι παρά οι "φόρμουλες - κλειδιά", τα συνθήματα των διαφόρων δογμάτων, που κρύβουν κάτω από την προσωπίδα της αντικειμενικής ψυχρότητας τις πιο παράλογες και άγριες παρορμήσεις. Είναι και ο "Ρινόκερος" μια απόπειρα αυτών των "μεταφυσικών ψυχώσεων".»

Από το πρόγραμμα της παράστασης του έργου στο Εθνικό, το 1997.