το ΘΕΑΤΡΟ: Ο αφηγητής είναι ο ταπεινός πρόγονος του ηθοποιού

Κυριακή 14 Απριλίου 2013

Ο αφηγητής είναι ο ταπεινός πρόγονος του ηθοποιού

Περιπλανιόμουν στο διαδίκτυο ψάχνοντας υλικό για το αφιέρωμα στα παραμύθια και στην αφήγηση, όταν βρέθηκα στην ιστοσελίδα της Λίλης Λαμπρέλλη. Βρήκα τα κείμενά της πολύ "παραμυθένια", θυμήθηκα ένα παραμύθι της που μου είχε κάνει καλή συντροφιά στα παιδικά μου χρόνια, και επικοινώνησα μαζί της!

Ύστερα από μια ενδιαφέρουσα, μικρή, διαδικτυακή συζήτηση, απάντησε πολύ ευγενικά στις ερωτήσεις μου.

Μάρτης 2013

ΘΕΑΤΡΟ: Αν ο αόρατος κόσμος σας, με τον όποίο παθιάζεστε όλο και πιο πολύ, καθώς μεγαλώνετε, μας συστηνόταν μ' ένα παραμύθι, ποιοι θα ήταν οι ήρωές του;

ΛΙΛΗ ΛΑΜΠΡΕΛΛΗ: Αν διάλεγα ένα λαϊκό παραμύθι, τότε θα ήταν ο "Καημός", με βασικούς ήρωες το φίδι που προσωποιεί τον Καημό-μυητή στην ενηλικίωση και μια βασιλοπούλα.

Όσο περνάνε τα χρόνια, τόσο πιο πολύ μου φαίνεται πως αυτό το παραμύθι μιλάει για "μεγάλωμα" μέσα από απώλειες και μετακινήσεις, για αντοχή, για εσωτερική συμφιλίωση, για αναζήτηση της ουσίας των πραγμάτων, δηλαδή για το ίδιο το νόημα της ζωής.

Θ.: Συναντήσατε τον παραμυθά Ανρί Γκουγκό και, όπως λέτε χαρακτηριστικά, βουτήξατε στα βαθιά και δεν αναδυθήκατε ποτέ!

Ποιους θησαυρούς ανακαλύψατε στο βυθό;

Λ.Λ.: Το έχω πει πολλές φορές ότι τα παραμύθια, με τον συμβολικό τους λόγο, μιλάνε για το όλο (για τη συμφιλίωση ενός κατακερματισμένου κόσμου) - κι ακόμα ότι είναι πλάσματα της ησυχίας. Αυτή η ολότητα κι αυτή η ησυχία βρίσκονται στο βυθό των παραμυθιών - καμιά αντιπαλότητα, καμιά θλίψη, καμιά απαξίωση, κανένας φόβος δεν αγγίζει την αίσθηση της πληρότητας και της ελευθερίας που προσφέρει η αλήθεια του παραμυθιού που αν έχουμε το κουράγιο, μπορούμε να αναγνωρίσουμε σαν μια δική μας αλήθεια που βρίσκεται κάτω από τη φθαρτή επιφάνεια της προσωπικής μας ιστορίας. Υπάρχει μεγαλύτερος θησαυρός;...

Θ.: Θέατρο - αφήγηση: ποιες είναι οι διαφορές, οι ομοιότητες, οι συγγένειες;

Λ.Λ.: Η συγγένεια είναι ότι ο αφηγητής είναι ο ταπεινός πρόγονος του ηθοποιού, που δεν παρασταίνει τον απόγονό του, δεν παρασταίνει τίποτα, απλά αφηγείται σε ατομα και όχι σε ένα "κοινό", πάντα με δικά του λόγια, τη δική του, βαθιά σχέση μ' ένα παραμύθι.

Αν αντικαταστήσουμε τον αφηγητή από έναν ηθοποιό, το αποτέλεσμα, δεν θα είναι η αφήγηση ενός παραμυθιού, που τονίζω ότι προυποθέτει σχέση (ανάμεσα σ' αυτόν που λέει το παραμύθι, αυτόν που ακούει το παραμύθι και το ίδιο το παραμύθι) και όχι τεχνική, αλλά καλός, μέτριος ή κακός θεατρικός μονόλογος, όπου ο ηθοποιός θα παρασταίνει τον αφηγητή.

Μια μεγάλη διαφορά είναι ότι στο θέατρο που είναι ομαδική τέχνη, ο ηθοποιός είναι προστατευμένος (πίσω από ένα παγιωμένο κείμενο, μια σκηνοθεσία, ένα κοστούμι, όλο το οπλοστάσιο της θεατρικής τεχνικής...) ενώ στην αφήγηση, ο παραμυθάς είναι μόνος και άοπλος - αφηγείται μ' αυτό που είναι κι όχι μ' αυτό που ξέρει να κάνει.

Με λίγα λόγια, πρόκειται για δύο είδη που απαιτούν διαφορετική ψυχική διάθεση και πάνω απ' όλα, αυτός που λέει ένα παραμύθι πρέπει να πιστεύει στην κρυμμένη αλήθεια του εκφερόμενου λόγου - καμιά τεχνική "σωστής εκφοράς του λόγου" δεν μπορεί να καλύψει αυτή την ανάγκη.

Λίλη Λαμπρέλλη

Θ.: Η αφήγηση ενός παραμυθιού διώχνει τους εφιάλτες; ξεκαθαρίζει το τοπίο; το άκουσμά του παρηγορεί; ανοίγει δρόμους;

Σας ρωτώ με αφορμή τη συνεργασία σας με τη Διάβαση.

Λ.Λ.: Ναι, τα κάνει όλα αυτά που τόσα εύστοχα αναφέρατε. Παρηγορεί, με την έννοια ότι σου λέει ότι δεν είσαι μόνος μπροστά στο σταυροδρόμι, αλλά μαζί σου είναι και ο μοναχικός ήρωας του παραμυθιού που θα τραβήξει τα μύρια όσα σε δοκιμασίες, αλλά τελικά θα αυτονομηθεί, θα γίνει "βασιλιάς".

Ξεκαθαρίζει το τοπίο, γιατί είναι ολοφάνερο ότι δεν υπάρχουν άπειρες επιλογές, αλλά ουσιαστικά δύο μονάχα - η ζωή και ο θάνατος. Αν η πορεία σου έχει να κάνει με απεξάρτηση από ουσία, τότε η ουσία θα χαθεί για να ζήσει ο ήρωας, δηλαδή εσύ.

Η συνεργασία μου με τη Διάβαση μου έκανε το πολύτιμο δώρο να δω μπροστά μου ολοζώντανους τους αρχετυπικούς ήρωες των μαγικών παραμυθιών στα πρόσωπα των αγοριών και των κοριτσιών που ήταν σε πορεία απεξάρτησης - πλάσματα λεοντόκαρδα και αποφασισμένα να νικήσουν τον δράκο και να ελευθερώσουν τη φυλακισμένη βασιλοπούλα. Τους οφείλουμε σεβασμό και θαυμασμό.

Θ.: Όταν αφηγείστε, αυτοσχεδιάζετε; Και μας ακούτε εμάς που σας παρακολουθούμε, ή παρασύρεστε σ' έναν άλλο κόσμο ακολουθώντας τα "χνάρια του ήρωα";

Λ.Λ.: Όλοι οι παραμυθάδες αφηγούνται με στοιχεία αυτοσχεδιασμού, χωρίς βέβαια να αυτοσχεδιάζουν τα πάντα, γιατί αυτό θα έθετε σε κίνδυνο τη μουσικότητα της αφήγησης.

Σίγουρα, ακολουθώ τα χνάρια του ήρωα, αλλά ακούω κι αυτούς που μ' ακούνε, που σημαίνει ότι είμαι ανάμεσα σε δυο κόσμους: στο εδώ και τώρα των ακροατών που επικοινωνώ μαζί τους μέσα από βλέμματα, παύσεις γεμάτες "σχέση" και πάνω απ' όλα, μέσα από την ποιότητα της σιωπής τους, και συγχρόνως στον άχρονο χρόνο και στο πουθενά των παραμυθιών.

Θ.: "Ο παραμυθάς είναι ένα πλάσμα που ξέρει πως έχει χνάρια από φτερά", γράφετε.

Πώς χρησιμοποιείτε αυτά τα χνάρια στην καθημερινότητα;

Λ.Λ.: Προχωράω μ' εμπιστοσύνη στη ζωή επειδή γνωρίζω ότι μπορώ να πετάξω, όχι επειδή δείχνω στους άλλους ότι μπορώ να πετάξω. Αυτό σημαίνει ότι τις καθημεινές στιγμές προστατεύω τα χνάρια από τα φτερά μου, εκτός από τη στιγμή της αφήγησης που έχω γυμνούς τους ώμους και τα βλέπουν όλοι.

Το ζητούμενο, αν η ώρα είναι καλή, είναι μ' αυτά τ' αδύναμα φτερά να νικήσω τα βαρίδια της κοινωνικής σύμβασης, της επιφανειακής ευπρέπειας, της φυσικής φθοράς, ώστε να πετάξω στ' αλήθεια και να πετάξουν μαζί μου όλοι όσοι μπορούν να ταξιδέψουν ως εκεί όπου όλα μπορούν να συμβούν.

Θ.: Η ανάγνωση της ιστορίας του κόσμου μας μέσα από τα λαϊκά παραμύθια ποια άποψη σας έκανε να σχηματίσετε για τον άνθρωπο;

Λ.Λ.: Τι καλή ερώτηση! Η "ανάγνωση" της ιστορίας του κόσμου μεσα από τον προφορικό λόγο των παραμυθιών που γεννήθηκε προ γραφής και βέβαια προ ιστορίας και διέσχισε χρόνους και καιρούς, κατορθώνοντας να φτάσει ως το εγγράμματο σήμερα χάρη στη δύναμή του και μόνο τι μπορεί να μας πει για τον άνθρωπο όλων των εποχών κι όλων των τόπων; Πως ό,τι κι αν γίνει, θα τα καταφέρει. Όσο βαθιά κι αν είναι η κρίση, όσο σκληρή η απώλεια, όσο αργό το πένθος, όσο δύσκολη η μετακίνηση, θα μετακινηθεί και θα κατακτήσει καινουρια πράγματα που δεν έχουν να κάνουν με υλικό πλούτο, αλλά με ψυχικές δυνατότητες. Ό,τι κι αν γίνει, ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο, ο άνθρωπος θα είναι πάντα με τη μεριά της ζωής.
Θ.: Σας ευχαριστώ για την άμεση ανταπόκριση κι εύχομαι "η βαρκούλα με το πανί" να καλοταξιδεύει τη "γητεύτρια των χορταριών και των ουράνιων τόξων".

Σεμινάρια της Λίλης Λαμπρέλλη

(για μεγέθυνση κλικ στην εικόνα)