Νίκος Καζαντζάκης - Ιουλιανός ο Παραβάτης

δείτε όλα τα θεατρικά έργα του Νίκου Καζαντζάκη εδώ.

«Γράφτηκε στο Λονδίνο απ' τις 19 Σεπτέμβρη μέχρι τις 5 Οκτώβρη 1939, στο σπίτι της εκδότριας [ενν. χορηγού] της "Οδύσειας", Joe Macleod, στο Stratford-on-Avon, κάτω από το βόμβο των πολεμικών αεροπλάνων. Σε πρώτη έκδοση κυκλοφόρησε το Νοέμβρη 1945 απ' τον οίκο "Πιγκουΐνος".

Για πρώτη φορά ανεβάστηκε στη σκηνή στο Παρίσι το 1949, σε διαγωνισμό για θιάσους νέων με σκηνοθεσία Georges Carmier. Στην Ελλάδα πρωτοπαίχτηκε το Φλεβάρη 1959 απ' το Εθνικό Θέατρο.

»Αναφέρεται στις δυο-τρεις τελευταίες μέρες τής ζωής του βυζαντινού αυτοκράτορα. Η δράση του δε στηρίζεται σε αντικειμενικά γεγονότα αλλά στις μεταβολές των αντιδράσεων και των συναισθημάτων τού ήρωα. Πρόκειται δηλαδή για μια τραγωδία που κινείται αποκλειστικά σ' ένα ψυχολογικό επίπεδο, γεμάτη από πάθη, νοήματα και ψυχικές καταστάσεις.
»Ο Ιουλιανός ξέρει πως ο αγώνας του είναι μάταιος και σχεδόν ουτοπικός· όμως στρατεύεται σ' αυτόν συνειδητά, γιατί μόνο μ' αυτόν του τον αγώνα μπορεί να περισώσει την ελευθερία, το μόνο ιδανικό του. Η Μαρίνα τον αγαπά και τον θαυμάζει, απ' την άλλη όμως είναι σφιχτά δεμένη με την πίστη της. Έτσι στο αποκορύφωμα του έργου τον σκοτώνει η ίδια με το δηλητήριο που του δίνει, αλλά πεθαίνει ταυτόχρονα κι αυτή μαζί του. Το χρέος κι η αγάπη συγκρούονται γι’ άλλη μια φορά και η μοναδική διαφυγή απ' το αδιέξοδο είναι η αυτοκτονία.[...]»

(Από το άρθρο του Θόδωρου Γραμματά «Ξαναδιαβάζοντας το έργο τού Νίκου Καζαντζάκη» στο περιοδικό Διαβάζω, Αριθ. 51, Μάρτιος 1982.)




Ο Νίκος Καζαντζάκης στην Αποικιακή Έκθεση στο Παρίσι, το 1931

«Ο Κλαύδιος Φλάβιος Ιουλιανός, Αυτοκράτορας των Ρωμαίων από το 361 έως το 363 μ.Χ., γνωστότερος ως Ιουλιανός ο Αποστάτης ή Παραβάτης, αποτελεί μια αμφιλεγόμενη και συναρπαστική μορφή τής Ρωμαϊκής και Ελληνικής Ιστορίας.

»Η μορφή του Ιουλιανού έχει τραβήξει την προσοχή περισσότερων Νεοελλήνων συγγραφέων. Κατά τον 19ο αιώνα, ο αρχαϊστής συγγραφέας Ραγκαβής τον ανέβασε στο θέατρο. (Μεταξύ των μη Ελλήνων συγγραφέων που επίσης είδαν στον Ιουλιανό ένα λογοτεχνικό θέμα ήταν ο Μερεκόβσκι και ο Ίψεν). Ο μεγάλος ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης πραγματεύτηκε από ασυνήθιστες οπτικές γωνίες την προσωπικότητα του Αυτοκράτορα, σε πέντε ή έξι ποιήματα.

»Για τον Καζαντζάκη, ο Ιουλιανός είναι ένα πρόσωπο κατ' ουσίαν τραγικό, σημαδεμένο από τη σφραγίδα τής αντίφασης, ερωτευμένο με έναν κόσμο νεκρό, ο οποίος ιστορικώς είναι αδύνατο να αναστηθεί. Ο αγώνας του, τυλιγμένος σε λάμψεις μυστικές, παρουσιάζεται με πολλούς τύπους εκείνης της ανέλπιδης πάλης για μια "μεγάλη ιδέα", που αποτελεί, όπως ξέρουμε, ένα από τα μεγάλα και σταθερά μοτίβα της καζαντζακικής δημιουργίας.

Ο Καζαντζάκης θαυμάζει την προσπάθεια του Ιουλιανού, πέρα από το καθ’ εαυτό περιεχόμενο της σκέψης τού πρίγκιπα εκείνου. Το κείμενο μάς το παρουσιάζει με μια παθιασμένη ενέργεια. Η επιστροφή των αρχαίων θεών ανατείνει την ψυχή του Ιουλιανού, καθώς επιστρέφει θριαμβευτής από μια από τις μεγάλες του εκστρατείες ενάντια στους βαρβάρους:
"Ξανάρχουνται οι θεοί, γεννιέται πάλι ο κόσμος·
[...]
Σαν άνεμος σφοδρός ο Διόνυσος εχύθη,
χιμούν τ' ασκέρια μας κι ασκώθηκε ο παιάνας
ο μέγας πάλι ορθός: ‘Ομπρός, παιδιά μου, εγώ
'μαι η αθάνατη κι όλο πληγές και φως Ελλάδα!"

"Να, τούτος είναι ο βασιλιάς ο Παραβάτης,
το μέγα ανάθεμα στην κεφαλή του απάνω!
[...]
Γιούδα,
εμείς, εμείς οι σκλάβοι, οι αγράμματοι, οι χωριάτες,
εμείς, εμείς οι πεινασμένοι, οι κουρελήδες,
εμείς οι χριστιανοί, Αποστάτη, θα σε φάμε!"

"Στην τρίκορφη γυμνή χαρά τού ανθρώπου στέκω:
απελπισιά, ερημιά, παλικαριά· πιο πάνω,
αχ, δεν μπορεί του ανθρώπου ο νους να σκαρφαλώσει."
(Βλ. το σημείωμα του Miguel Castillo Didier για τον Ιουλιανό.)

Υπόθεση:

Το έργο αναφέρεται στις τελευταίες ώρες της ζωής του Ιουλιανού, κατά την εκστρατεία εναντίον των Περσών (363 μ.Χ.). Ενώ οι Πέρσες κινούνται για να περικυκλώσουν το στρατό του Ιουλιανού, οι χριστιανοί απεργάζονται τη δολοφονία του.
Επικεφαλής της συνωμοσίας είναι ο Επίσκοπος, πρώην παιδαγωγός του Ιουλιανού και τώρα φανατικός εχθρός του, η βασίλισσα Έλενα, σύζυγος του αυτοκράτορα, η Μαρίνα, η «παρακοιμώμενή» του αλλά όχι και ερωμένη του αφού ο Ιουλιανός είναι ένα είδος εγκόσμιου ασκητή, και ο νεαρός Στέφανος. Ο Επίσκοπος αναθέτει στη Μαρίνα να αποπλανήσει τον αυτοκράτορα και να τον δολοφονήσει, εκείνη όμως είναι ερωτευμένη μαζί του και το αναβάλλει διαρκώς.
Ο Ιουλιανός εμφανίζεται διχασμένος ανάμεσα στο αρχαίο ελληνικό πνεύμα και τη χριστιανική ηθική· παρ' όλο που χλευάζει τους χριστιανούς και καταστρέφει τις ιερές εικόνες τους, βλέπει σε όραμα το Χριστό, συμπεριφέρεται με επιείκια στους αντιπάλους του και μιλά για αγάπη και καλοσύνη. Όλα αυτά εντείνουν την εσωτερική σύγκρουση της Μαρίνας, που ελπίζει ότι στο τέλος ο αυτοκράτορας θα μεταστραφεί στο χριστιανισμό.
Καθώς πληθαίνουν οι αρνητικοί οιωνοί, ο Ιουλιανός μαθαίνει για τη συνωμοσία από την ίδια τη Μαρίνα και αποφασίζει να εκδικηθεί· καλεί τη βασίλισσα και, μετά από την ερωτική τους συνεύρεση, την παίζει στα ζάρια με τους φρουρούς και τη χάνει. Εκείνη αυτοκτονεί, ενώ οι στρατηγοί ειδοποιούν για την περσική απειλή και προτείνουν να αναχωρήσει ο στρατός με τα πλοία. Ο Ιουλιανός αρνείται, προστάζει να καούν τα πλοία και επιστρέφει στο πεδίο της μάχης.
Ο Στέφανος τον μαχαιρώνει πισώπλατα και ο Επίσκοπος πιέζει τη Μαρίνα να τον αποτελειώσει. Μετά από αρκετές αμφιταλαντεύσεις, η κοπέλα μοιράζεται με τον τραυματισμένο αυτοκράτορα μια κούπα δηλητηριασμένο κρασί." *

διαβάστε:
Ο θεατρικός Νίκος Καζαντζάκης
Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη
Νίκου Καζαντζάκη θέατρο